Samenleving

Ik ben mij aan het verdiepen in de Afrikaanse filosofie Ubuntu. En ik vind het fantastisch. Heel veel van wat ik heb geschreven over ‘ik en de ander’ hier op Boïsme.nl en op mijn Insta-account: @dichtisme, sluit aan bij de filosofie van Ubuntu.

‘Gezien willen worden is de waardering zoeken bij de ander,’ las ik hier op Insta. Evenals: ‘Pas op met je afhankelijk maken van de erkenning van anderen’.

Je wordt gezien, gehoord, gevoeld
Ik ben zelf van mening dat ‘gezien worden’ een essentiële menselijke levensbehoefte is. We zijn in eerste instantie sociale dieren; we redden niks alleen.

Ubuntu omvat een uitgebreide humanistische filosofie die vaak in één zin wordt vertaald naar: ‘Ik ben omdat wij zijn’.

Het individualisme draagt bij aan het idee dat we ‘het alleen moeten kunnen’ en dat we ‘de ander niet nodig hebben’. Ik lees steeds vaker dat we geen waarde hoeven te hechten aan de mening van anderen omdat we de ander niet echt nodig hebben.

Dat vinden onze gekrenkte zielen maar wat makkelijk! Beschermmodus aan! Gezien willen worden is ten slotte de waardering zoeken bij een ander. En deze zou je bij jezelf moeten vinden! Sla je zelfhulpboek maar open, ga op je kleedje zitten met meditatiemuziek en doe het vooral alleen. Jij bent sterk, onafhankelijk, zelfstandig en je kan alles alleen aan.

Of toch niet?
Echter bestaan wij op onszelf niet. Door de meningen van anderen, zijn wij iemand. Onze kleding, computer, communicatie, gedachten, zelfkennis, het vermogen tot zelfreflectie, al ons eten: het is allemaal ontstaan door en/of met de ander.

Ik ben omdat wij zijn.

Ik besta door de ogen van een ander.

Nuance en begrip
Het is belangrijk om goed te begrijpen dat ik ‘jezelf continu vergelijken met de ander’ ook ongezond vind. Of ‘te veel waarde hechten aan wat anderen vinden’, niet zou aanmoedigen.

Maar deze situaties hierboven ontstaan alleen doordat je het individu als los individu ziet en niet met zijn ervaringen, achtergrond, voorouders en karaktereigenschappen. Vergelijken is ongezond omdat je de context en dus de achtergrond uit het individu haalt.

En dat is precies waarvoor ik pleit: een individu is er alleen in zijn sociale context en door zijn achtergrond.

Ik ben dus omdat wij zijn.

Leestip
Psychiater Glenn Helberg schrijft hierover in zijn boek: ‘Als ik luister‘. Hij stelt dat de mens fundamenteel relationeel is. Oftewel: De mens moet zich kunnen verbinden met alles wat hij in zich heeft. Helberg heeft een zeer persoonlijke en verhalende schrijfstijl gekozen wat niet alleen prettig leest (of luistert) maar ook raakt. Ik was zo onder de indruk van zijn boek dat ik naar een lezing van hem ben geweest in De Rode Hoed, Amsterdam.

Ubuntu quote:
‘Ik kan alleen mezelf zijn als jij jezelf bent’

Op mijn opleiding Toegepaste Filosofie zat ik met weinig leeftijdsgenootjes in de klas. De meeste waren 40, 50+. Filosofie is een gebied waar velen pas mee in aanraking komen als andere fasen in het leven zijn ‘voltooid’ of doorlopen. Als er wordt stilgestaan, teruggeblikt en nagedacht.

Eerste, tweede, derde indruk
In mijn klas zat een veertigjarige vrouw van wie ik altijd een beetje afstand hield. Ik vond haar hard, misschien zelfs onaardig met haar eeuwige norse blik en daarom onveilig voor mij als kwetsbaar, gevoelig en jong dier.

Ze kwam met snoeiharde kritiek op een paper van mij en ik werd hier in de trein terug naar huis zo kwaad om dat ik in nog diezelfde trein een vlammende speech schreef voor het vak ‘retorica’, gericht aan haar soort vrouw.

Na mijn speech, die we aan het eind van het semester moesten voordragen in de klas, klapte ze in haar handen en ging staan.

Grote mate van zelfreflectie
Ze had ingezien dat de speech aan haar geschreven was. Mijn hart gaat altijd open voor mensen die zelfreflectie tonen en door voortschrijdend inzicht hun standpunt aanpassen en er nu anders naar durven kijken.

Mensen die hun trots kunnen laten varen omdat ze boven zichzelf uit kunnen stijgen. Ze beseffen dat het niet gaat om hen als persoon maar dat de onderwerpen waarover gepraat en nagedacht wordt boven hun eigen individuutje uitstijgt.

Je kunt alleen echt luisteren als je bereid bent aan te nemen dat de ander wel eens gelijk zou kunnen hebben. Het houdt de blik open en nieuwsgierig.

Eerste, tweede en derde indrukken spreken niet altijd de waarheid
De vrouw in kwestie bleek achter haar harde beschermlagen van cynisme, nare ervaringen en hoge intelligentie, een vrouw met wie ik het best heel goed kon vinden.

Zo zaten we niet veel later naast elkaar tijdens college en fluisterde ze tegen me: ‘Wat een oudwijf is dit toch’. Het ging over mijn enige andere leeftijdsgenoot en medeblondine. Ik fluisterde terug: ‘Ik denk dat iedere 21-jarige die deze vakken echt eigen wil maken in dat hokje gestopt kan worden. Kijk maar naar mij.’

De vrouw, in wiens ogen ik nu een zachte en vriendelijke blik kon bespeuren als ik goed mijn best deed, keek me van opzij aan. Ik zal niet snel vergeten dat ze zei (nu met iets hardere stem): ‘Bo, jij bent geen oudwijf. Jij bent een oude ziel. Dat is een wereld van verschil.’

Kalender- en paspoortleeftijd
Deze vrouw, waarvan het karakter was aangevreten door de ziektes die de tijd haar had gegeven en waarmee ze moest leren omgaan, aaide over de littekens van mijn zogezegde oude ziel.

Omdat het vechten is tegen paspoortwijsheid als mensen slechts je leeftijd in ogenschouw nemen.

Omdat ik al vanaf het begin van de puberteit raar wordt aangekeken op mijn kalenderleeftijd als ik in gesprekken verzeild raak over grote thema’s in het leven.

Omdat ik mezelf altijd eerst heb te bewijzen, eer ik word gezien voor wie ik ben: Een vrouw die aanzet tot nadenken. Die activeert, creëert, luistert en ziet.

Wijsheid komt misschien met de jaren. Maar niet altijd. En zeker niet bij iedereen.

‘Dit hoort helaas bij depressie..

maar niet bij jou.’

Een vriend die psychologie heeft gestudeerd zei dit laatst tegen mij. En zijn woorden bevestigde mijn eigen idee dat ik te maken had met een externe factor (de depressie) die intern opereerde.

Alsof iets wat niet van jou is zich heeft vastgebeten in je huid. Zoals het gif van een kleine monsterteek je lichaam langzaam naar de ziekte van Lyme kan voeren, zo weet dit externe kwaad ook hoe het op onzichtbare wijze je brein en lichaam kan overnemen.

Psychische klachten*
Nu blijkt dit een symptoom te zijn van mensen met een evenwichtsstoornis, zoals ik.

Niet alleen omdat sociale situaties, huishoudelijke taken, hobby’s en werk bemoeilijkt wordt en grote vrijheidsbeperking gepaard kan gaan met depressie, maar vooral omdat de psychische klachten die ontstaan bij mensen met een evenwichtsstoornis een fysiologische oorzaak hebben.

Het evenwichtssysteem in de hersenen is namelijk sterk verbonden met het gevoelssysteem waardoor evenwichtsklachten direct kunnen leiden tot psychische klachten en de psychische klachten voor een toename van de evenwichtsklachten kunnen zorgen. Zo ontstaat er een vicieuze cirkel. Een cirkel waarin ik (letterlijk 😵‍💫) rondjes blijf draaien. (Lees hier meer informatie over uitval van het evenwichtsorgaan.)

Je hebt een depressie, je bent het niet
De woorden van die vriend kwamen op een goed moment. Een moment waarop je je begint te identificeren met gedachten die uit drek zijn ontstaan.

Als je zelf soms niet meer goed in staat bent jezelf van een bepaald kwaad te onderscheiden (ondanks dat deze nu toch echt al een tijdje bij mij hoort) dan kan het prettig zijn dat anderen daarin kunnen helpen.

Zij zien onder de vele complexe lagen identiteit die een mens bezit, mijn Bo-zijn op vele niveaus. Niemand ziet ze allemaal of volledig, ik evenmin, maar bij elkaar spiegelen ze wie ik ben.

Via die spiegel zie ik een stukje meer van mezelf. Als ik naar de mensen om mij heen kijk, voornamelijk mijn dierbaarste vrienden die ervoor kiezen met mij te zijn, dan zie ik in hun ogen de mijne. Dan zie ik in hun mooi-zijn, mijn eigen mooi-zijn weerspiegeld.

En daar, daar kan geen depressie tegenop.

Correctie**
Nou ja, zo had ik het liefst mijn blog afgesloten. Met die laatste woorden.

Maar als (toegepast) filosoof tracht ik te zoeken naar inzicht (of waarheid zo je wilt) en niet naar manieren om jou als lezer je goed te laten voelen. Want een depressie (die in nog meer vormen komt dan het aantal haren dat je in een mensenleven uit het doucheputje plukt) kent geen ruimte voor mooie woorden en lieve gebaren.

Althans…

…de depressie niet…

…maar de persoon in kwestie wel.

* Ondanks dat depressie een ontzettend ingewikkeld containerbegrip is, heb ik er in dit stuk voor gekozen niet de tientallen definities die horen bij depressie uiteen te zetten. We kennen lichte en zware depressies (zeer problematische termen als je het mij vraagt), psychotische, chronische, seizoensgebonden, postpartum of manische. Het spreekt voor zich dat iedere vorm en ieder mens zijn eigen symptomen en eventuele behandelwijzen heeft.

** Voor contact, nood en steun bij suïcidale gedachten bel je gratis 0800-113 of ga je naar www.113.nl 

Soms lees ik uitspraken die recht door mijn huid heen bijten. Iedere keer dat ik zo’n uitspraak opnieuw tot mij moet nemen, vaak via social media, spuit deze uitspraak-teek een nieuw beetje gif in mijn bloed.

Tijd als vijand
We kennen bijvoorbeeld allemaal de uitspraak: tijd heelt alle wonden. Maar blijkbaar heeft die uitspraak zijn beste tijd gehad. Steeds vaker lees ik varianten als: ‘Tijd heelt alle wonden dus niet‘ en ‘Tijd heelt niet alle wonden.’

Ik lees het vaak bij mensen die een ouder zijn verloren en na een jaar een prachtige herinnering delen met vervolgens de hashtag: #tijdheeltallewondendusniet

Zullen we die conclusie nog even uitstellen?
Persoonlijk vind ik dat een nogal voorbarige conclusie na een jaar, zonder daarmee de pijn van de desbetreffende persoon tekort te doen. En ik zal natuurlijk even uitleggen waarom.. Het is namelijk prima dat je iets vindt, maar neem ook de verantwoordelijkheid door dat wat je zegt uit te leggen.

Ik heb hier niet de ruimte om in te gaan op het concept tijd, dus zie ik voor nu de tijd als een opeenvolging van momenten waarbij er een heden is, een verleden en een toekomst op een horizontale lijn van ouder worden (typische westerse opvatting, maar laat ik nou net ook een westerling zijn 😉 ).

Misbegrip
Open wonden zijn verschrikkelijk en ik zie rouw als een innerlijke open wond. Na een jaar van verdriet en pijn kan de wond nog steeds rauw aanvoelen, pijnlijk, gevoelig en soms zelfs nog bloedend zijn.

In deze context zal echter tijd de herinnering niet wegnemen. Evenmin de gevoeligheid. Ik denk dat daar misbegrip over is ontstaan.

Alsof ik de pijn ontken die de dood van een dierbare mij heeft gekost als ik zeg dat tijd alle wonden heelt. Alsof ik de ernst van het persoonlijk lijden bagatelliseer als ik ervoor uitkom dat het leven zonder deze persoon ook zijn weg heeft gevonden.

Ik denk dat de angst voor deze zin is ontstaan uit een verkeerd begrip van de woorden ‘heelt alle wonden’. De huid waarvan een wond is hersteld is niet meer dezelfde huid als vóór de wond. En daar zit ‘m precies de misvatting. Als een wond is genezen wil dat niet zeggen dat het er nooit heeft gezeten.

De waarde van tijd
Als je na een rouwperiode de draad van het leven weer op probeert te pakken, wil dit niet zeggen dat daarmee je tranen zijn opgedroogd. Het wil ook niet zeggen dat het leven wel prima is nu. Misschien, na een aantal maanden, een aantal jaar of tientallen jaren, zal je ervaren dat wonden helen omdat je hebt geleerd dat na grote wonden littekens ontstaan.

Ze zijn geheeld maar worden niet vergeten. En soms blijven ze altijd gevoelig als je erover heen wrijft, iemand er zachtjes op drukt of het leven dezelfde wond in één keer opnieuw openrijt. Ook dan zal de tijd je helpen. Al is het maar omdat de tijd je uiteindelijk inhaalt en zo toch echt, alle wonden heelt.

Ik was denk ik een jaar of 15 toen ik niet meer snapte waar iedereen mee bezig was. Ik wilde zo graag schreeuwen: ‘We gaan toch dood!’ Waarom zoveel moeite doen om iets uit het leven te halen? De zinloosheid greep me bij mijn keel (doet het nog steeds). Ik kon er emmers mee vol huilen (kan ik nog steeds).

Ik observeer en kijk met verwondering naar mensen die reizen, dansen, lachen, vrienden worden of verliefd, nachtenlang vrijen en werken om te kunnen leven. Ik geloof dat het leven op zichzelf geen hoger doel dient en dat het op zichzelf betekenisloos is. En zinloos. Ik ben een nihilist.

Nihilisme en pessimisme zijn geen synoniemen
Dit betekent alleen niet dat ik vind dat niks er toe doet of dat ik al mijn ervaringen met een zwarte stift omlijn.

Ik heb zo mijn waarden en principes. Die kunnen echter uitstijgen boven mijn eigen persoon omdat ik mij bewust ben van mijn eigen eindigheid en mijn plaats als heel klein deeltje van een immens groot geheel.

Je heroverweegt met nihilistisch perspectief je eigen waarden. Zoals Wendy Syfret het verwoord in haar boek ‘De opgewekte nihilist’: ‘Zodra je inziet dat de wereld niet om jou draait, maar dat je slechts een persoon bent die op deze planeet woont, realiseer je je dat die planeet het enige is dat blijvend is. Nihilisme leidde tot een complete desillusie van mezelf. Daarom steek ik mijn tijd en energie nu in werk voor het klimaat. Dat is iets wat er écht toe doet, veel meer dan ikzelf.’

Lach, huil, vrij en laat je tv uit
In die context kunnen we lachen, vrienden worden of verliefd, nachtenlang vrijen en huilen, zonder dat er een enorme druk komt te liggen op ‘een betekenisvol of zinvol leven leiden’ met bijbehorende externe verwachtingen die we hebben geïnternaliseerd (zoals zoveel mogelijk bucketlist ervaringen afstrepen om ’te voelen dat je leeft’ want je leeft ten slotte maar één keer).

De reclame-industrie weet onze hang naar betekenis en zinvolle ervaringen goed te gebruiken. Of het nu om een auto, een ijsje of een horloge gaat: zonder is je leven een stuk minder waard en betekenisvol.

Bullshit natuurlijk. Maar mocht je zelf ook veel bezig zijn met zingeving en zie je tijd soms als je grootste vijand, lees dan eens ‘De opgewekte nihilist’. Ik beloof je dat het een zeer zinvolle ervaring is ;).